Τις τελευταίες μέρες διαβάζω και σκέφτομαι πολύ για τα νέα που μοιράστηκε το Ίδρυμα Wikimedia σχετικά με την επισκεψιμότητα της Βικιπαίδειας – και ομολογώ ότι με προβληματίζουν βαθιά. Ως Βικιπαιδιστής και μέλος της κοινότητας Wikimedia εδώ και πολλά χρόνια, βλέπω αυτές τις αλλαγές να συμβαίνουν γύρω μας, αλλά τώρα που έχουμε συγκεκριμένα στοιχεία, η κατάσταση γίνεται πιο απτή και ανησυχητική. Δεν είναι απλώς θεωρητική συζήτηση για το μέλλον του ανοιχτού διαδικτύου – είναι κάτι που επηρεάζει ήδη το εγχείρημα στο οποίο έχουμε αφιερώσει τόσες ώρες εθελοντικής δουλειάς.
Τα στοιχεία που δημοσιοποίησε το Ίδρυμα δείχνουν πτώση περίπου 8% στην ανθρώπινη επισκεψιμότητα σε σύγκριση με τους αντίστοιχους μήνες του 2024. Το ενδιαφέρον είναι πως αυτή η πτώση ανακαλύφθηκε μετά την αναβάθμιση των συστημάτων ανίχνευσης bots γύρω στον Μάιο 2025, όταν παρατηρήθηκαν ασυνήθιστα υψηλά επίπεδα κίνησης που προερχόταν κυρίως από τη Βραζιλία. Όταν το Ίδρυμα ενημέρωσε τα συστήματα εντοπισμού και επανεξέτασε τα δεδομένα Μαρτίου-Αυγούστου 2025, αποδείχθηκε ότι μεγάλο μέρος της “υπερβολικά υψηλής κίνησης” που είχε καταγραφεί τους μήνες Μάιο και Ιούνιο προερχόταν τελικά από bots σχεδιασμένα να αποφεύγουν την ανίχνευση. Αυτό σημαίνει ότι η πραγματική κατάσταση ήταν ακόμα χειρότερη από ό,τι φαινόταν αρχικά.
Η κύρια αιτία αυτής της πτώσης είναι η άνοδος της γενετικής τεχνητής νοημοσύνης στις μηχανές αναζήτησης. Η Google και άλλες πλατφόρμες παρέχουν πλέον περιληπτικές απαντήσεις απευθείας στους χρήστες μέσω των AI Overviews, χρησιμοποιώντας περιεχόμενο από τη Βικιπαίδεια, χωρίς να τους παραπέμπουν στην ίδια την εγκυκλοπαίδεια. Ο Marshall Miller από το Ίδρυμα Wikimedia εξηγεί ότι οι μηχανές αναζήτησης “όλο και συχνότερα παρέχουν απαντήσεις απευθείας στους χρήστες μέσω AI, χωρίς να τους παραπέμπουν σε ιστότοπους όπως η Wikipedia”. Παράλληλα, οι νεότερες γενιές προτιμούν να αναζητούν πληροφορίες μέσα από πλατφόρμες social video όπως το TikTok και το YouTube, αλλάζοντας ριζικά τον τρόπο που οι άνθρωποι καταναλώνουν πληροφορίες.
Το πρόβλημα δεν αφορά μόνο τη Βικιπαίδεια – είναι μέρος μιας ευρύτερης αναταραχής που βιώνει όλο το διαδίκτυο. Μελέτες δείχνουν ότι το ποσοστό κλικ του κορυφαίου ιστότοπου σε αναζητήσεις με περίληψη AI μειώθηκε κατά μέσο όρο κατά 34,5%, ενώ σύμφωνα με το Pew Research Center, μόνο το 1% των χρηστών της Google στις ΗΠΑ κάνουν κλικ στη σελίδα προέλευσης μετά από μια αναζήτηση που περιλαμβάνει AI Overview. Γνωστοί ειδησεογραφικοί ιστότοποι όπως η HuffPost και η Washington Post έχουν δει την επισκεψιμότητά τους από οργανικές αναζητήσεις να μειώνεται περισσότερο από το μισό τα τελευταία τρία χρόνια, ενώ το Business Insider απέλυσε το 21% του προσωπικού του τον Μάιο 2025, επικαλούμενο “ακραίες μειώσεις της επισκεψιμότητας πέραν του ελέγχου”. Όπως παρατήρησε ο διευθύνων σύμβουλος της Atlantic, “η Google αλλάζει από μηχανή αναζήτησης σε μηχανή απαντήσεων”.
Αυτό που με ανησυχεί περισσότερο δεν είναι οι αριθμοί από μόνοι τους, αλλά τι σημαίνουν για το μέλλον της κοινότητάς μας και της Βικιπαίδειας ως εγχειρήματος. Ναι, το περιεχόμενό μας χρησιμοποιείται παντού – σχεδόν όλα τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα (LLMs) εκπαιδεύονται με datasets της Βικιπαίδειας, και οι μηχανές αναζήτησης και τα social media δίνουν προτεραιότητα στις πληροφορίες μας για να απαντούν στα ερωτήματα των χρηστών τους. Αλλά αν οι άνθρωποι δεν έρχονται πια στη Βικιπαίδεια, ποιος θα γίνει ο επόμενος εθελοντής συντάκτης; Ποιος θα εμπλουτίσει το περιεχόμενο; Ποιος θα στηρίξει οικονομικά το εγχείρημα με μια δωρεά; Η Βικιπαίδεια είναι ο μόνος ιστότοπος αυτής της κλίμακας με πρότυπα επαληθευσιμότητας, ουδετερότητας και διαφάνειας που τροφοδοτεί πληροφορίες σε όλο το διαδίκτυο, και συνεχίζει να είναι απαραίτητη για τις καθημερινές ανάγκες πληροφόρησης των ανθρώπων με τρόπους που δεν φαίνονται.
Από την άλλη, προσπαθώ να μείνω αισιόδοξος για το μέλλον. Το Ίδρυμα Wikimedia εργάζεται σκληρά για να αντιμετωπίσει αυτές τις προκλήσεις: αναπτύσσει πλαίσιο για την αναφορά των πηγών, δημιουργεί νέες τεχνικές δυνατότητες μέσω της Wikimedia Enterprise, και έχει συστήσει δύο νέες ομάδες (Reader Growth και Reader Experience) που φέρνουν φρέσκια σκέψη στον τρόπο που οι άνθρωποι βρίσκουν και διαβάζουν τη Βικιπαίδεια. Το project Future Audiences πειραματίζεται με νέους τρόπους να φτάσει η ελεύθερη γνώση σε νεότερα κοινά που περνούν χρόνο σε άλλες πλατφόρμες – YouTube, TikTok, Roblox, Instagram – μέσω βίντεο, παιχνιδιών και chatbots. Αλλά το πιο σημαντικό μήνυμα παραμένει προς τις πλατφόρμες που ζουν από το περιεχόμενό μας: πρέπει να αναγνωρίζουν ότι πίσω από τα δεδομένα που τρέφουν τα AI τους υπάρχουν πραγματικοί άνθρωποι που αξίζουν στήριξη, αναγνώριση, και παραπομπές. Γιατί αν χαθούμε εμείς οι εθελοντές, αν εξασθενήσει η κοινότητα, θα χαθεί και η ανθρώπινη, ελεύθερη, επαληθεύσιμη γνώση που τροφοδοτεί όλο το σύγχρονο διαδίκτυο. Και τότε, τι θα απομείνει για να εκπαιδεύσει τα AI του μέλλοντος;
