Κοινότητες και συνεργασία στη Βικιπαίδεια

Όλοι έχουν δει την Βικιπαίδεια στα πρώτα αποτελέσματα αρκετών αναζητήσεων στο google και αλλού, την έχουν επισκεφτεί και έχουν διαβάσει κάποια άρθρα είτε στην αγγλική είτε στην Ελληνική Βικιπαίδεια.

Οι περισσότεροι φαντάζομαι γνωρίζουν στο περίπου ότι είναι μια εγκυκλοπαίδεια που γράφεται από τους χρήστες, ένα συλλογικό εγχείρημα όπου ο καθένας μπορεί να συνεισφέρει.

Οι περισσότεροι επίσης φαντάζομαι ότι δεν γνωρίζετε ότι δεν χρειάζεται τίποτε για να συμμετάσχει κάποιος στην Βικιπαίδεια, κανενός είδους εγγραφή, κανενός είδους έλεγχος πριν εμφανιστεί η συνεισφορά του (ή ο βανδαλισμός) ζωντανά και άμεσα σε κάθε άρθρο.

H Βικιπαίδεια είναι ίσως το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα λειτουργίας ενός εγχειρήματος με την μέθοδο του παζαριού έναντι του καθεδρικού, όπως έχει περιγράψει τις έννοιες ο Eric S. Raymond.¹

Δεν υπάρχει κάποια ιεραρχία ή κάποια διαδικασία ελέγχου και λήψης αποφάσεων για το τι τελικά θα δημοσιευτεί στην επόμενη έκδοση ενός άρθρου. Κάθε συνεισφορά είναι η επόμενη έκδοση. Σε αυτό το σημείο είναι η μόνη διαφορά από πολλά έργα ελεύθερου λογισμικού και ανοιχτού κώδικα όπου η ανάπτυξή τους καθορίζεται από κάποια κεντρική ομάδα προγραμματιστών η οποία επιλέγει ποιο patch θα ενσωματωθεί στον κώδικα της επόμενης έκδοσης του λογισμικού και ποιο θα απορριφθεί ή ενδεχομένως να οδηγηθεί σε ένα fork του έργου.

Στην ουσία η Βικιπαίδεια είναι ένα παράδειγμα λειτουργίας ενός έργου ελεύθερου περιεχομένου – με την μέθοδο του παζαριού όπως είπαμε – όπου ο καθένας μπορεί να καταλάβει τι εννοείται με αυτή την έννοια και πως δουλεύουν παρόμοια έργα λογισμικού. Το πλεονέκτημα στην χρήση αυτού του παραδείγματος είναι ότι μπορεί να το βιώσει πραγματικά ο καθένας ακόμη και αν δεν είναι προγραμματιστής. Αυτό που κάνουμε στην Βικιπαίδεια είναι να γράφουμε άρθρα και στην ουσία δεν χρειάζονται ιδιαίτερες γνώσεις από τον οποιοδήποτε για να συνεισφέρει έστω και στο ελάχιστο. Για παράδειγμα, οποιοσδήποτε μπορεί να διορθώσει ένα ορθογραφικό λάθος και αυτή η συνεισφορά θα περάσει άμεσα στο εγχείρημα.

Πιστεύω ότι με την χρήση της Βικιπαίδειας ως παράδειγμα, παραλληλίζοντας ένα εγκυκλοπαιδικό άρθρο με ένα πρόγραμμα υπολογιστή, μπορούν οποιοιδήποτε σύλλογοι και μέλη του κινήματος ελεύθερου λογισμικού να εξηγήσουν καλύτερα στο απλό κοινό το πως δουλεύει ένα εγχείρημα ελεύθερου λογισμικού. Είναι ένα χειροπιαστό και κατανοητό παράδειγμα, που μπορεί να γίνει και βιωματικό. Με λίγη ώρα συνεισφοράς στην Βικιπαίδεια οποιοσδήποτε μπορεί να κατανοήσει πως λειτουργεί ένα εγχείρημα όπου συνεισφέρουν πολλοί για ένα αποτέλεσμα – ακόμη και αν δεν είναι προγραμματιστής.

Τελικά όμως ποιοι είναι αυτοί που συνεισφέρουν σε αυτό το ανοιχτό εγχείρημα όπου οποιοσδήποτε μπορεί να συνεισφέρει; Βασικά, είναι όλοι εμείς – από την στιγμή που έχουμε συνεισφέρει έστω και στο ελάχιστο. Φυσικά κάποιοι από εμάς μπορεί να είναι λίγο ή περισσότερο τακτικοί στην ενασχόλησή τους με την Βικιπαίδεια, παρακολουθούν και συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στην ανάπτυξή της. Πράγματι ένα μεγάλο μέρος της συνεισφοράς το κάνει ένα πυρήνας τακτικών χρηστών τον οποίο μπορούμε να φανταστούμε ως κοινότητα. Ένα άλλο μεγάλο μέρος της συνεισφοράς βέβαια το κάνουν περιστασιακοί χρήστες οι οποίοι μπορεί να συνεισφέρουν λίγο όπως η δημιουργία λίγων άρθρων πριν σταματήσουν έως την απλή διόρθωση μιας ανακρίβειας ή ενός ορθογραφικού λάθους. Και οι δύο ομάδες είναι σημαντικές και η Βικιπαίδεια δεν θα προχωρούσε αν ήταν ένα κλειστό project.

Ο βασικός παράγοντας για την ανάπτυξη και την βελτίωση του περιεχομένου είναι ο αριθμός των ανθρώπων που συνεισφέρουν, είτε ως τακτικοί χρήστες είτε ως περιστασιακοί. Όπως είπε ο Τόρβαλντς, όπου υπάρχουν αρκετά μάτια όλα τα σφάλματα είναι ρηχά. Έτσι και στην περίπτωση της Βικιπαίδειας η πληρότητα, η αξιοπιστία και η ακρίβεια των άρθρων εξαρτάται από το πόσοι είναι οι χρήστες που τα έχουν διαβάσει και έχουν συνεισφέρει σε αυτά. Άρα όσοι ποιο πολλοί είμαστε τόσο καλύτερα.

Συνεπώς κάθε προσπάθεια για διεύρυνση της κοινότητας και ενημέρωση του κοινού για να συνεισφέρει, εξυπηρετεί στην βελτίωση της Βικιπαίδειας με κάθε τρόπο. Τι κάνουμε εδώ; Αρκετά από τα μέλη της κοινότητας απασχολούνται με το να βρουν τρόπους να υπάρχει μια διαρκής διεύρυνση. Προχωρούμε με κάθε μέσο για να πλησιάσουμε το κοινό και να το ενημερώσουμε και να το καλέσουμε να μας βοηθήσει.

Πως γίνεται αυτό; Όπως περιέγραψα την κοινότητα, αντιλαμβάνεστε ότι δεν υπάρχει κάποια σοβαρή ιεραρχία σε αυτή. Ακόμη και οι διαχειριστές έχουν απλώς επιπλέον δικαιώματα αλλά ως μέλη της κοινότητας είναι ισότιμα. Ιδίως σε οτιδήποτε κάνουν μέλη της κοινότητας εκτός του wiki, είναι άσχετο με τις δομές που υπάρχουν εντός του. Κανένα δικαίωμα ή θέση που έχει κάποιος εντός της Βικιπαίδειας δεν έχει σχέση με την θέση του σε εξωτερικές δράσεις και το αντίθετο. Ούτε υπάρχει κάτι που να ορίζει ή να υποχρεώνει σε κάποια συγκεκριμένη δομή. Συνεπώς, είτε εντός είτε εκτός, η κοινότητα είναι άτυπη.

Σε κάποιες χώρες έχουν δημιουργηθεί σύλλογοι από μέλη της κοινότητας για να προωθήσουν όλα αυτά που θέλουμε, ενημέρωση και κάλεσμα για την μεγαλύτερη ανάπτυξη της Βικιπαίδειας στις γλώσσες που είναι σχετικές με αυτούς. Οι σύλλογοι αυτοί, τα λεγόμενα chapters, αναγνωρίζονται ως σχετιζόμενοι με το Ίδρυμα Wikimedia αλλά δεν έχουν καμία αρμοδιότητα ως προς το περιεχόμενο της κάθε Βικιπαίδειας. Κυριότερα: Δεν εκπροσωπούν επίσημα την Βικιπαίδεια. Προωθούν μόνο την Βικιπαίδεια με εκδηλώσεις και ενημερωτικό υλικό γενικά με μόνα πλεονεκτήματα αυτά που έχει ένας οργανωμένος σύλλογος έναντι μιας άτυπης κοινότητας. Όπου δεν υπάρχουν τέτοιοι σύλλογοι – όπως στην Ελλάδα, και πάλι η άτυπη κοινότητα μπορεί να αναλάβει δράση για την προώθηση της κίνησης.

Στην Ελλάδα και την ελληνική Βικιπαίδεια, αυτή η άτυπη κοινότητα που περιέγραψα είναι αρκετά μικρή. Τα ανεβοκατεβάσματα της συνεισφοράς στην ελληνική Βικιπαίδεια ήταν τυπικά και παράλληλα με όλες τις υπόλοιπες συμπεριλαμβανομένης της αγγλικής: ανοδική πορεία μέχρι τον Απρίλιο του 2007 οπότε ήταν και η κορύφωση, και ακολούθως μια ελαφριά κάθοδος και συνεχής ευθεία γραμμή έως σήμερα. Το κακό με την ελληνική Βικιπαίδεια είναι ότι αυτή η ευθεία γραμμή τέθηκε σχετικά χαμηλά. Οπότε κάθε προσπάθεια που κάνουμε είναι στο να σπάσει αυτή η ευθεία και να έχουμε ξανά μια ανοδική πορεία νέων χρηστών και συνεισφοράς.

Αφού η κοινότητα εδώ ήταν και είναι άτυπη, κάθε προσπάθεια μέχρι τώρα γινόταν με πρωτοβουλίες μεμονωμένων χρηστών. Παλιότερα, γύρω στο 2005-2006, όταν ακόμη η είδηση ότι υπάρχει η Βικιπαίδεια κλπ. ήταν ακόμη φρέσκια, πέρα από το ενδιαφέρον που έδειξαν κάποιοι δημοσιογράφοι από μόνοι τους, σε κάποιες περιπτώσεις μπορέσαμε να χωθούμε σε κάποια έντυπα και εκπομπές απλώς τσιγκλώντας κάποιους από αυτές χάρη σε τυχαίες γνωριμίες. Σε μερικές περιπτώσεις αρκούσε η απλή υπενθύμιση ότι “είμαστε εδώ, μπορείς να βγάλεις θέμα”. Αλλά αυτή η περίοδος σταδιακά έσβησε.

Η πρώτη φορά που παρουσιαστήκαμε ως βικιπαιδιστές, ουσιαστικά και λίγο ποιο συνειδητοποιημένα, ήταν στην Infosystem 2009 στην Θεσσαλονίκη. Εκεί, φιλοξενηθήκαμε στο περίπτερο του Hellug μετά από μια απλή ερώτηση: “μπορούμε να έρθουμε μαζί σας;”. Ήταν κάτι τόσο απλό που απλώς χρειαζόταν να το κάνει κάποιος. Εδώ πρέπει να ευχαριστήσουμε τα παιδιά που μας υποδέχτηκαν ανάμεσά τους. Από την δική μας κοινότητα μπορέσαμε να είμαστε μόνο δύο άτομα στο περίπτερο, αλλά δεν είχε σημασία – ήμασταν εκεί για να παρουσιάσουμε, να καλέσουμε και να εξηγήσουμε σε όποιον το ήθελε. Βγάλαμε 3.000 φυλλάδια, μαζεύοντας λεφτά ρεφενέ από ένα μικρό κύκλο χρηστών, ο καθένας όσο ήθελε. Τα φυλλάδια που τυπώσαμε σε εκείνη την δράση μας ήταν χρήσιμα σε πάρα πολλές εκδηλώσεις ακόμη, και μας βοήθησαν να είμαστε αυτάρκεις και να έχουμε ένα καλό και σοβαρό πρόσωπο όπου συμμετείχαμε. Σε αυτή τη δράση σπάσαμε τον πάγο που καθήλωνε εμάς τους ίδιους.

Η επόμενη πρωτοβουλία ήταν να εμφανιστούμε στο fosscomm 2010 και πάλι στην Θεσσαλονίκη. Είχαμε ένα πάγκο και κάναμε μια παρουσίαση. Σε κάθε περίπτωση ήταν σημαντική εμπειρία, αφού και οι δύο που συμμετείχαμε μιλούσαμε πρώτη φορά σε κοινό, και ουσιαστικό κέρδος αφού μπορέσαμε να υπενθυμίσουμε ότι είμαστε άλλη μια κοινότητα στο χώρο, μπορέσαμε να αναμιχθούμε με τις υπόλοιπες κοινότητες και να μάθουμε πολλά.

Για την επόμενη παρουσίαση σε κοινό που δεν είχε άμεση σχέση με την Βικιπαίδεια, δεν χρειάστηκε κάποια πρωτοβουλία. Σε αυτή την περίπτωση οι ίδιοι οι διδάσκοντες στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα του ΑΠΘ στην Επιστήμη του Web, με κάλεσαν να κάνω μια παρουσίαση στους φοιτητές τους, αφού ένα μέρος από τις εργασίες που θα έκαναν σε δύο εξάμηνα θα ήταν επάνω στην Βικιπαίδεια. Για την ακρίβεια, η εργασία τους είχε να κάνει με την άντληση σημασιολογικών δεδομένων από τα άρθρα της Βικιπαίδειας και δημιουργία της ελληνικής DBpedia. Το project αυτό είναι αρκετά σημαντικό και για την ίδια την Βικιπαίδεια αφού δίνει ένα σημαντικό εργαλείο αυτοβελτίωσης αλλά και αυτοματοποιημένης χρήσης του περιεχομένου από ιστότοπους και εφαρμογές. Οι κύριοι συνεισφέροντες (ο Μπάμπης ο Μπράτσας και ο Δημήτρης Κοντοκώστας) κατάφεραν να λύσουν και ένα σημαντικό πρόβλημα που αντιμετώπιζαν άλλοι στο να δημιουργήσουν DBpedia από γλώσσες με μη λατινικούς χαρακτήρες. Αλλά και παράλληλα η ελληνική DBpedia είναι και η πρώτη ολοκληρωμένη μετά την αγγλική.

Μετά από αυτό, σειρά είχε μια παρουσίαση που οργανώθηκε σε συνεργασία με το greeklug. Στην ουσία έγινε χρήση των δυνατοτήτων και προσβάσεων του greeklug για χρήση αίθουσας και εργαστηρίου μέσα στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, για να πραγματοποιήσουμε μια δράση που θέλαμε ίσως περισσότερο από το ίδιο. Και πάλι από τη δική μας μεριά η δράση έγινε από τρεις χρήστες. Θα μπορούσε να είχε γίνει και από ένα.

Παράλληλα, από την ΕΕΛ/ΛΑΚ και από το Υπουργείο Παιδείας έτρεχαν σκέψεις για εμπλουτισμό της Βικιπαίδειας. Αφού σκεφτήκαμε πολλά σενάρια πριν ανακοινωθεί και εφαρμοστεί κάτι, αποφασίστηκε ότι περισσότερο ωφέλιμο θα είναι η ενίσχυση και διεύρυνση της κοινότητας. Έτσι, την αρχή αυτής της χρονιάς η ΕΕΛ/ΛΑΚ μας διοργάνωσε μια εκτενή παρουσίαση που πραγματοποιήθηκε στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών στην Αθήνα και ξεκινώντας από την Βέροια, άρχισε ένας κύκλος εργαστηρίων με σκοπό την ενίσχυση της Βικιπαίδειας. Τα εργαστήρια απλώθηκαν σε όλη την Ελλάδα προσεγγίζοντας κοινό όπου δεν θα μπορούσαμε μόνοι μας. Σάμος, Λάρισα, Βόλος, Καρδίτσα, Γιάννενα, Ηράκλειο, Σύρος κλπ.

Η ενίσχυση της Βικιπαίδειας υποστηρίζεται πλέον και από το Υπουργείο Παιδείας, με ένα κάλεσμα που έχει κάνει και το ίδιο και την ανακήρυξη του “έτους της εγκυκλοπαίδειας”, με την δημιουργία σχετικής ομάδας για εκπαιδευτικούς στο “συμμετέχω“, και την τοποθέτηση συνδέσμων προς τα άρθρα της Βικιπαίδειας στα ψηφιακά εγχειρίδια που ετοιμάζονται για τις τάξεις του Γυμνασίου.

Η συνεργασία με την ΕΕΛ/ΛΑΚ προσέφερε πολλά πράγματα στην άτυπη κοινότητά μας. Κυρίως, περιτυλίγοντας τη δική μας κοινότητα με το δικό της κύρος, μας έδωσε πρόσβαση και έκανε τις συνεννοήσεις για να γίνουν τα workshops,. Αυτό, αυτή τη στιγμή δεν θα μπορούσαμε να το κάνουμε σε τέτοιο βαθμό και έκταση από μόνοι μας. Επίσης κάλυψε πολλά έξοδα για προωθητικό υλικό που επίσης δεν θα μπορούσαμε να καλύψουμε μόνο από την τσέπη μας.

Τι έχουμε δει μέχρι τώρα; Ότι για να μπορέσει μια κοινότητα να βγει παραέξω, δεν χρειάζονται συγκεκριμένες δομές και “οργάνωση”. Για την ακρίβεια δεν χρειάζεται και καμία συνεννόηση όλων των μελών μιας άτυπης κοινότητας. Αρκεί να υπάρχουν κάποιοι που να πάρουν τις πρωτοβουλίες και να έχουν το θάρρος και την αποφασιστικότητα να κάνουν κάτι, έστω και αν αυτό το κάτι γίνει χωρίς να συμμετέχουν οι υπόλοιποι. Οι υπόλοιποι δεν μπορούν παρά να εγκρίνουν και να ακολουθήσουν αργότερα. Και τα υπόλοιπα έρχονται αργότερα. Το κάλεσμα από τρίτους για συνεργασία και παρουσιάσεις έρχονται μόνο αφού δείξεις ότι έχεις κάτι που μπορείς να κάνεις. Επίσης η γνώση και η πείρα για να προχωρήσει μια κοινότητα στην διοργάνωση μεγαλύτερων και περισσότερων δράσεων δεν έρχεται ουρανοκατέβατη αλλά μόνο με την συμμετοχή σε δράσεις που διοργανώνουν άλλοι. Στα μέρη μου – δεν ξέρω αν υπάρχει η έκφραση αλλού στην Ελλάδα – λέμε το αγώι ξυπνάει τον αγωγιάτη.

Επίσης, ένας βασικός παράγοντας για να μπορέσει μια άτυπη ή έστω μια οργανωμένη μικρή κοινότητα να δραστηριοποιηθεί πέρα από το να συμφωνούν όλοι μεταξύ τους ότι πρέπει να κάνει κάτι και τελικά να μην κάνει επειδή έχει ελλείψεις σε πόρους και διασυνδέσεις είναι να επιτρέψει στον εαυτό της να συνεργαστεί με άλλες κοινότητες, συλλόγους, εταιρείες, σχολές, οποιονδήποτε μπορεί να πραγματοποιήσει μια δράση από κοινού. Ελάχιστοι είναι τόσο δυνατοί που να μπορούν να απομονωθούν και να κάνουν δράσεις μόνοι τους. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να αποτρέπει τον εαυτό της μια κοινότητα από το να συνεργαστεί με άλλους μόνο και μόνο για να είναι μόνο το δικό της όνομα σε ένα αφισάκι ή μια ανακοίνωση, συνήθως για μια δράση που τελικά μπορεί να απευθύνεται από τους ίδιους στους ίδιους επειδή λείπουν αυτοί οι πόροι και διασυνδέσεις.

Σημαντικό βέβαια, είναι κάθε συνεργασία να γίνεται με την αντίληψη από όλους ότι πρόκειται για συνεργασία ώστε να μην παραμερίζει ο ένας τον άλλο εμφανίζοντας τις από κοινού δραστηριότητες ως αποκλειστικά δικές του ή έστω ως κύριο διοργανωτή. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι παρουσιάσεις και δράσεις είτε δεν θα γίνονταν είτε θα ήταν αποτυχημένες αν αποχωρούσε ή παραμεριζόταν ο ένας από τους δύο συνεργαζόμενους. Αυτό λοιπόν είναι κάτι που πρέπει να έχει υπόψη του ο καθένας είτε πρόκειται για την κοινότητα είτε για ένα ισχυρότερο φορέα.

Που θέλω να καταλήξω. Είναι σημαντικό να αντιληφθούν όλες οι κοινότητες ελεύθερου λογισμικού, όποια και αν είναι η δομή τους, όποιες και αν είναι οι δυνατότητές τους, ότι μόνο όφελος μπορούν να έχουν από συνεργασίες με άλλες κοινότητες ή οποιονδήποτε με τον οποίο μπορούν να δράσουν από κοινού – έστω και για μια παρουσίαση. Σπάνια θα μπορέσει να κάνει μια μεγάλη και επιτυχημένη δράση μια οποιαδήποτε κοινότητα χωρίς να συνεργαστεί με κανέναν άλλο. Ακόμη και αν την θεωρεί επιτυχημένη, σίγουρα μπορεί να κάνει μια ακόμη καλύτερη ή να κάνει πολλές περισσότερες από το να επαναπαυθεί επειδή έκανε μια καλή παρουσία. Μια καλή δράση μέσα σε μια χρονιά μπορεί να είναι καλή, αλλά θα ήταν ακόμη καλύτερη αν ήταν μέρος μιας σειράς από πολλές δράσεις.

Ως τέλος, προτείνω σε όλες τις κοινότητες αλλά και τυχόν άλλες πλευρές που μπορεί να θέλουν να κάνουν σχετικές δράσεις, να συνεργαστούν με την κοινότητα της Βικιπαίδειας. Είμαστε πολύ πρόθυμοι και πλέον αποκτήσαμε τα εφόδια για να συνεργαστούμε κι εμείς ως ισότιμοι. Σε πολλές περιπτώσεις θα μπορούμε να κάνουμε μια ευρύτερη συνεργασία με εσάς και με τους δικούς μας συνεργάτες. Μια καλή παράμετρος είναι ότι η δική μας κοινότητα δεν είναι τοπική. Υπάρχουν βικιπαιδιστές σε πολλά μέρη της Ελλάδας πρόθυμοι να συμμετάσχουν ή και να ταξιδέψουν προκειμένου να προωθήσουν την Βικιπαίδεια σε μια από κοινού οργανωμένη δράση. Για όσους ενδιαφέρονται, μπορούν να απευθυνθούν στην κοινότητα στο email info-el@wikimedia.org.