Έχουμε κάνει πολλές συζητήσεις σχετικά με το μέλλον της Βικιπαίδειας. Κυρίως μας είχε απασχολήσει το πρόβλημα της ποιότητας της Βικιπαίδειας, και το αν θα βρίσκονταν πόροι για να συνεχίσουν το έργο στην (απίθανη) περίπτωση του να ήθελε να το σταματήσει το Ίδρυμα Wikimedia. Αυτό που δεν μας έχει απασχολήσει είναι αν το έργο συνεχίζει και θα συνεχίσει την πορεία προς τον κυριότερο στόχο του: την ελεύθερη γνώση μέσα από μια ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια.
Προσωπικά δεν έβλεπα ποτέ την Βικιπαίδεια αποκλειστικά ως εγκυκλοπαίδεια. Ακόμη κι αν κάποια στιγμή σταματούσε η ανάπτυξή της και μέναμε μόνο με 7500 άρθρα, δεν θα είχε χαθεί η δουλειά μας. Θα έχουμε προσφέρει στο φτωχό ελληνικό διαδίκτυο 7500 σελίδες γνώσης που ειδικά για ορισμένα θέματα, δύσκολα θα δημιουργούνταν μια άλλη σελίδα για το ίδιο θέμα. Φυσικά ο στόχος μας είναι να δημιουργήσουμε μια εγκυκλοπαίδεια (γιατί χωρίς στόχο δεν πηγαίνεις ποτέ μακριά) από όπου μπορεί να αντληθεί υλικό ελεύθερα, πάντα σύμφωνα με τους όρους της GFDL: Το υλικό θα μείνει το ίδιο ελεύθερο, και θα υπάρχει πάντα η αναγνώριση όλων των προηγούμενων που συνεισέφεραν σε αυτό.
Ποιός όμως είναι ο κύριος στόχος μας; Να είναι “ελεύθερη” ή να είναι “εγκυκλοπαίδεια“; Κάποιος θα πει και τα δύο. Ας είναι έτσι. Θα πρέπει όμως να μην ξεχνάμε κάτι: Εγκυκλοπαίδειες υπάρχουν αρκετές, πολλές από αυτές είναι αξιόλογες και σε τέτοια ποιότητα που θα πρέπει να πασχίσουμε πολύ για να τις φτάσουμε. Αρκετές δε, διανέμονται δωρεάν, και ακόμη διατίθενται στο διαδίκτυο. Άρα αυτό που ξεχωρίζει το έργο μας είναι η ελεύθερη άδεια με την οποία το διαθέτουμε. Συνεπώς ότι κι αν κάνουμε πρέπει να μένουμε σταθεροί σε αυτό.
Πηγαίνοντας στο θέμα της ελευθερίας, πρέπει να έχουμε υπ’όψιν μας ότι αυτή η ελευθερία αντικατοπτίζεται στην δυνατότητα να χρησιμοποιηθούν τα κείμενα οπουδήποτε, και όχι αποκλειστικά μέσω της Βικιπαίδειας. Θα πρέπει να επιδιώκουμε να μας αντιγράφουν, θα πρέπει να επιδιώκουμε να διασκορπίζεται όλο αυτό που μαζεύουμε εδώ. Θα πρέπει να είμαστε περήφανοι όταν αντιγράφεται κάτι από την Βικιπαίδεια, σε οποιοδήποτε έντυπο ή ηλεκτρονικό μέσο. Και θα πρέπει να έχουμε φροντίσει ώστε αυτό να είναι δυνατό. Θα πρέπει να αντιστεκόμαστε στον πειρασμό να παραβιάζουμε την βασική αρχή του ελεύθερου περιεχόμενου. Θα πρέπει δηλαδή να μην επιτρέπουμε στον εαυτό μας να εισάγουμε υλικό που υπόκειται σε πνευματικά δικαιώματα μόνο για να συμπληρώσουμε και να κάνουμε πιό πλήρη την εγκυκλοπαίδεια. Τι να το κάνεις, όταν α) έχεις ήδη πατήσει πάνω στα ηθικά δικαιώματα κάποιου και β) δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί αλλού. Το τελευταίο είναι σημαντικό. Δεν μας αρκεί να είμαστε νόμιμοι για κάποιο υλικό που δεν μπορεί να αντιγραφεί από εδώ π.χ. δεν μας αρκεί να μας δώσει για μια φωτογραφία κάποιος την “άδεια να δημοσιευτεί στην Βικιπαίδεια“. Θα πρέπει να μπορεί να δημοσιευτεί οπουδήποτε. Η Βικιπαίδεια μπορεί κάποτε να σταματήσει να υπάρχει. Το υλικό θα πρέπει να μπορεί να αντιγραφεί παντού, ακόμη και ως μεμονωμένα άρθρα. Και αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν είσαι σίγουρος ότι δεν θα πατήσεις στα δικαιώματα κάποιου άλλου. Θα πρέπει να φροντίσουμε πάντα να ακολουθούμε αυτό τον κανόνα.
Το ζήτημα με την πνευματική ιδιοκτησία είναι πολύπλοκο για τα ελληνικά δεδομένα. Μάλλον είμαστε η χώρα με τις περισσότερες παραβάσεις και τα λιγότερα δικαστήρια, έχοντας μπει στο πνεύμα του ότι “αν δεν παίρνω λεφτά είναι εντάξει”. Φυσικά υπάρχει πάντα το ηθικό δικαίωμα, αλλά δεν μας απασχολεί συχνά. Για όλους εμάς όμως που ασχολούμαστε με την Βικιπαίδεια είναι το μοναδικό που θα πρέπει να μας απασχολεί, αφού είναι και το μοναδικό που διατηρούμε για τον εαυτό μας, έχοντας δώσει τα όλα τα άλλα δικαιώματα στο κοινό. Άρα θα πρέπει να σεβόμαστε τα δικαιώματα των τρίτων. Ναι, στην Ελλάδα όπου τα CD πουλιούνται στους δρόμους, είναι λίγες οι πιθανότητες να εμπλακείς σε νομική διαμάχη για μερικές φωτογραφίες. Πρέπει να μας απασχολεί αυτό; Το θέμα μας είναι να πάρουμε κάτι τζάμπα χωρίς την θέληση του ιδιοκτήτη του επειδή είμαστε σίγουροι ότι δεν θα πάθουμε κάτι; Σαν να κλέβεις εκκλησάκι δηλαδή; Θα πρέπει να μπούμε σιγά σιγά στην νοοτροπία του καλύτερα φτωχότερο και ελεύθερο περιεχόμενο, παρά πλούσιο και αμφίβολο.
Η γερμανική wikipedia είναι η πρώτη που έχει κυκλοφορήσει σε DVD [1], και από την οποία έχουν εκτυπωθεί θεματικές συλλογές άρθρων. Πως τα κατάφερε; Δεν επιτρέπει αυτό που στην αγγλική ονομάζεται “fair use” (εύλογη χρήση). Αυτό είναι κάτι που προβλέπεται μόνο από τον αμερικανικό νόμο. Είναι φτωχότερη; Ίσως αλλά έτσι κι αλλιώς οι φωτογραφίες που δεν περιλαμβάνονται δεν θα ήταν δημιουργίες των χρηστών. Οι φωτογραφίες που δεν περιλαμβάνονται υπάρχουν πάντα εκεί έξω, και αν κάποιος θέλει να κάνει χρήση τους, μπορεί να το κάνει νόμιμα ή παράνομα, χωρίς να έχει οποιαδήποτε νομική ή ηθική επίπτωση για τους συντάκτες ή τον εκδότη της wikipedia. Ο στόχος του ελεύθερου περιεχόμενου που μπορεί να χρησιμοποιηθεί οπουδήποτε έχει γίνει απτός.
Στην περίπτωση της αγγλικής wikipedia χρειάζεται μεγάλο θάρρος από κάποιον για να αποφασίσει να την χρησιμοποιήσει, αφού είναι πολύ πιθανό να εμπλακεί σε διαμάχες με καλοθελητές που να ψάχνουν για οποιοδήποτε κέρδος. Φυσικά δεν μιλάμε για την περίπτωση της δικιάς μας, της ελληνικής wikipedia. Ποιό περιεχόμενο θα μπορούσε κάποιος να χρησιμοποιήσει δημόσια έχοντας την σιγουριά ότι όλα είναι εντάξει; Πιθανόν μόνο τα κείμενα. Η ελληνική wikipedia δεν φροντίζει να ξεκαθαρίζει τα δικαιώματα των εικόνων που χρησιμοποιεί, και αυτό θα γίνεται όλο και ποιό δύσκολο. Ναι επιθυμούμε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη πληρότητα, αλλά τι να το κάνουμε όταν επαναπαυόμαστε στο ότι “οι servers είναι στην Αμερική“; Αυτό βέβαια είναι άσχετο, αφού ακομη κι αν διανέμεις mp3 ή πορνογραφικό υλικό μέσω Κιριμπάτι, μπορείς άνετα να βρεις τον μπελά σου κι ας “είναι οι servers στον Ειρηνικό“. Το θέμα είναι ότι το υλικό δεν μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί εντός Ελλάδος. Κι αν κάποιον δεν τον νοιάζει ότι διαπράτει παρανομία ή έστω ηθικό σφάλμα με γειά του με χαρά του. Εμείς όμως βεβαιώνουμε ότι όλο το υλικό μπορεί να διανεμηθεί ελεύθερα, και αν το κάνουμε αυτό για κάτι που δεν μας έχει δωθεί ελεύθερα, τότε λέμε ψέματα.
Η ίδια η γερμανική wikipedia, με τους τόσο στενούς κανόνες ως προς το ελεύθερο περιεχόμενο, την πάτησε. Ανακαλύφθηκε τελικά ότι κάποιος ή κάποιοι για διάστημα σχεδόν δύο χρόνων έκαναν συνεισφορές όχι από δικά τους κείμενα, αλλά από λεξικά και βιβλία που είχαν εκδοθεί στην πρώην Ανατολική Γερμανία, και δεν ήταν πολύ γνωστά. Αποτέλεσμα; Διαγράφηκαν όλα τα άρθρα στα οποία υπήρχε αυτό το περιεχόμενο κάνοντας χαμένη την δουλειά πολλών χρηστών που ασχολήθηκαν ώστε να τα βελτιώσουν, αφού αν το αρχικό κείμενο ήταν παράνομα αντιγραμμένο, τότε και όλες οι τροποποιήσεις του είναι εξίσου παράνομες. Θα χρειαστούν μήνες για να ξαναδημιουργηθούν αυτά τα άρθρα (νομίζω περίπου χίλια). Φυσικά είναι αδύνατο να γνωρίζουμε αν κάποια από τα άρθρα της ελληνικής Βικιπαίδειας είναι ομοίως αντιγραμμένα από έντυπα κείμενα. Δεν είναι τόσο εύκολο όσο το να κάνεις αναζήτηση για online κείμενα και σ’αυτό είχαν βασιστεί οι Γερμανοί που χρησιμοποίησαν τα βιβλία. Αλλά μπορούμε να περιορίσουμε το περιθώριο να υπάρχει πρόβλημα. Μπορούμε να φροντίσουμε ώστε να μαρκάρουμε τις εικόνες, να δίνουμε τις πηγές τους, ώστε αν κάποια στιγμή χρειαστεί να γίνει ξεδιάλεγμα ανάμεσα στις ελεύθερες και τις υπόλοιπες, να έχουμε μεγαλύτερο όγκο ελεύθερων εικόνων. Μπορούμε να περιορίσουμε τις μη ελεύθερες εικόνες στις απολύτως απαραίτητες, αποδεικνύοντας πραγματικά ότι γίνεται “εύλογη χρήση”. Αυτό θα μπορεί να δώσει και ώθηση στην δημιουργία ελεύθερων εικόνων που θα αντικαταστήσουν τις ιδιόκτητες.
Θα δούμε. Η Βικιπαίδεια μεγαλώνει και γίνεται γνωστότερη. Θεωρητικά με αυτό το ρυθμό, θα πρέπει μέχρι τον Μάϊο να έχουμε φτάσει στα 10.000 άρθρα, και τον Δεκέμβριο να έχουμε ξεπεράσει τα 16.000 άρθρα. Κι άλλος κόσμος θα έρθει στην Βικιπαίδεια, νέες συνεισφορές, θα υπάρχει χρήση των κειμένων της και εκτός Βικιπαίδειας. Ας προετοιμαστούμε για να αποκτήσουμε εμείς πρώτα την νοοτροπία της δημιουργίας μια ελεύθερης εγκυκλοπαίδειας, αντί της δημιουργίας μιας εγκυκλοπαίδειας συλλέγοντας οτιδήποτε, για να την μαθαίνουν και οι νέοι της χρήστες. Διαφορετικά, θα έχουμε αποτύχει στο πρώτο συστατικό της οντότητας της Βικιπαίδειας (το “ελεύθερη”) και θα έχουμε κάνει κάτι που θα μείνει για πάντα στους servers του Wikimedia.
Ορθή η άποψη και οι παρατηρήσεις. Ωστόσο, το θέμα πνευματική ιδιοκτησία είναι κάπως περίπλοκο. Αν όντως η πνευματική ιδιοκτησία σταματούσε σε κάποιο χρόνο για κάθε διακριτό είδος δημοσίευσης, (κείμενο εικόνα, μέσο), τότε τα πράγματα θα ήταν απλούστερα. Στην πεζή πραγματικότητα ο ίδιος ο νόμος περί πνευματικών δικαιωμάτων γίνεται αντικείμενο κατάχρησης από τους ίδιους τους εκδοτικούς οίκους και φυσικά από το κράτος. Να εξηγηθώ:
Για παράδειγμα, ένας συγγραφέας όπως ο Νίτσε, επανεκδίδεται πολλαπλά με copyright, γιατί κάποιος έχει κάνει σχόλια και παρατηρήσεις πάνω στο πρωτότυπο κείμενο. Ο εκδοτικός οίκος δεν σημειώνει το copright μόνον επί των σχολίων, όπως θα όφειλε πιθανώς να κάνει, αλλά επί όλου του τρόπου παρουσίασης (ουσιαστικά) του πρωτότυπου κειμένου. Κάτι τέτοιο αν μη τι άλλο συνιστά αυθαιρεσία.
Για παράδειγμα ένας πίνακας του Βρυζάκη, που σαφώς πλέον δεν καλύπτεται από τον νόμο περί πνευματικών δικαιωμάτων, αφενός είναι αδύνατον να φωτογραφηθεί από έναν ανεξάρτητο επισκέπτη βάσει της μουσειολογικής πρακτικής, πολλά δε από τα αρχεία του κράτους -που θα έπρεπε να είναι απόλυτα και ελεύθερα διαθέσιμα σε κάθε έλληνα πολίτη (βλ. πρακτική αμερικανικού κράτους)- στην Ελλάδα διατίθενται σε ιδιώτες προς εκμετάλλευση.
Όσον αφορά στο περιεχόμενο και τις γραπτές πηγές διαφωνώ. Οι γραπτές πηγές υπάρχουν για να χρησιμοποιούνται, αρκεί να χρησιμοποιούνται με τον ορθό (νομικά και επιστημονικά αποδεκτό) τρόπο. Κάποτε σου είπα πως έκανες επανάσταση φτιάχνοντας τα πρότυπα για τις σημειώσεις και το εννοούσα. Για κάποιον που τις χρησιμοποιεί ορθά, μπορεί να αναφέρει όσες πηγές θέλει και να διαμορφώσει ένα νέο κείμενο, που αποφασίσει να το ορίσει ως ελεύθερο περιεχόμενο. Μπορεί οπτικά να μην είναι τόσο όμορφο, αλλά είναι ο μόνος έγκυρος τρόπος για να παραθέσεις τις πηγές σου και να μην έχει κανείς το δικαίωμα να ζητήσει πνευματικά δικαιώματα. Αυτό γίνεται τουλάχιστον στην επιστημονική έρευνα και στο βαθμό που η Βικιπαίδεια ορίζεται ως εγκυκλοπαίδεια χρειάζεται τέτοιου είδους πρακτική.
Κατά τα άλλα είμαι απόλυτα σύμφωνος. Καλύτερα φτωχότερη σε εικόνες, παρά ανεξέλεγκτη η Βικιπαίδεια. Ωστόσο, υπάρχουν περιπτώσεις (βλ. Βιολογία για παράδειγμα) που χρειάζονται οι εικόνες και εδώ χρειάζεται τα Commons να εμπλουτιστούν όσο το δυνατόν περισσότερο.–ΗΠΣΤΓ 07:07, 6 Ιανουαρίου 2006 (UTC)
Μα δεν διαφωνώ στην χρήση αποσπασμάτων από πηγές. Είναι κάτι που όπως λες είναι και νομικά και επιστημονικά αποδεκτό. Η ανησυχία μου βρίσκεται στο να βρίσκονται άρθρα που εξ’ολοκλήρου ή έστω κατά ένα μεγάλο ποσοστό αποτελούν κείμενο από τρίτη πηγή. π.χ. το να παραθέσεις έστω και μια ολόκληρη παράγραφο από το έργο ενός αξιόλογου επιστήμονα για να φαίνεται η γνώμη του, ή από μια πρωτογενή πηγή σε ένα εκτεταμένο άρθρο για κάποιο θέμα είναι απολύτως θεμιτό και πιθανόν απαραίτητο. Το ίδιο το άρθρο όμως δεν μπορεί να είναι κείμενο από αλλού και να βασίζεται σε αυτή την αντιγραφή. π.χ. αν αντιγράψει κάποιος ένα λήμμα από μια παλιά εγκυκλοπαίδεια, ή δημιουργήσει ένα άρθρο από κομμάτια από μια τρίτη πηγή (και αφαιρόντας αυτά τα κομμάτια δεν θα υπήρχε άρθρο) είναι διαφορετικό. Αν θυμάσαι την περίπτωση με το Υγρό πυρ, τέτοιες είναι οι περιπτώσεις που με ανησυχούν. Μπορεί κάποιος να καταχωρεί ή να καταχωρήσει τέτοια κείμενα και μετέπειτα να τύχουν επεξεργασία από πολλούς χρήστες, και όντως μετά να έχουν επεκταθεί και βελτιωθεί. Όταν ανακαλύψουμε όμως ότι το αρχικό κείμενο βρισκόταν κακώς εδώ, θα πρέπει να διαγράψουμε και το βελτιωμένο κείμενο (αφού βασίζεται στο αρχικό). Να προλάβουμε κάτι τέτοιο είναι δύσκολο· δεν είναι δυνατό να ελέγχουμε αν κάθε νέο άρθρο προέρχεται από έντυπη πηγή. Μπορούμε όμως να καλλιεργήσουμε την νοοτροπία ότι κάτι τέτοιο είναι βλαβερό για την Βικιπαίδεια, ξεκινώντας από σωστή χρήση των εικόνων. —Geraki ✉2006-01-6 T 12:30 Z
Σε αυτό έχεις απόλυτο δίκιο. Τη θυμάμαι την περίπτωση–ΗΠΣΤΓ 12:34, 6 Ιανουαρίου 2006 (UTC)
Ωραίες οι σκέψεις σου Geraki. Είναι σημεία που πρέπει να μας προβληματίσουν και να επανεξετάσουμε τη στάση μας σε θέματα που αφορούν τα δικαιώματα. — pvasiliadis 09:54, 6 Ιανουαρίου 2006 (UTC)